Geschiedenis.nl

De titel van het boek De Saksen verraadt een eenheid: één boek over één volk. De auteur Luit van der Tuuk maakt al in het voorwoord en de inleiding korte metten met de gedachte dat de Saksen een homogene groep mensen waren. Hij noemt het zelfs ‘een niet bestaand volk, uitgevonden door buitenstaanders’. Dat maakt een boek over de Saksen bovenal een speurtocht wie die verschillende Saksen dan eigenlijk waren.

Overal zijn Saksen
De Saksen vormden geen politieke of etnische eenheid. Zij noemden zichzelf dus ook geen Saksen. Er waren anderen – Romeinen, Franken en Britten –die verschillende bevolkingsgroepen simpelweg zo aanduiden. Van de herkomst van deze Saksen waren die auteurs lang niet altijd op de hoogte, laat staan dat zij iets van een al dan niet gezamenlijke cultuur wisten. ‘Geleid door hun eigen politieke agenda gaven zij op zijn zachtst gezegd een gekleurde kijk op het volk dat zij Saksen noemden.’ Dat had tot resultaat dat de Germaanse invallers op het Britse eiland Saksen werden genoemd, evenals de bewoners van het westelijke kustgebied van Gallië én die van de Noord-Duitse laagvlakte. Vooral die laatste groep kende een flexibele geschiedenis. Die Saksen leefden in eens grensgebied; met de Franken aan de westkant. Iedereen die aan de andere kant van de grens leefde, werd door de Frankische kroniekschrijvers Saksen genoemd. Door een agressieve veroveringsdrang van de Frankische heersers verschoof die scheidslijn verder naar het oosten en naar het noorden, en daarmee ook de naam. ‘De grenzen van de Saksen werden dus niet bepaald door een homogene etnische eenheid, maar eerder door de wisselende omstandigheden van het krijgsbedrijf.’

Negatief Brits beeld van de Saksen
In de eerste twee hoofdstukken komen de Saksen van de kustgebieden aan bod, evenals de Saksen die zich vestigden in Groot-Brittannië. De Britse auteur Gildas zag hun komst met lede ogen aan. Hij vergeleek de Saksen met wolven en leeuwen; wilde beesten die zich meedogenloos op de oorspronkelijke bevolking stortten. Deze geestelijke zag het als een straf van God voor zijn afvallige Britse landgenoten. In zijn ogen waren de Saksen dus een instrument, een werktuig om de Britten een lesje te leren dat zij het vrome pad moesten bewandelen. Daadwerkelijke interesse wie zij waren, toonde hij niet. Hoe het ook zij, de Saksen vestigden zich in het gebied dat later Engeland zou worden. Over de grootte van de getallen waarin deze migratie plaatsvond en in hoeverre de Britse bevolking daarbij werd getroffen, wordt nog levendig gediscussieerd.

Eindeloze strijd tussen Franken en Saksen
In de hoofdstukken 3 tot en met 8 gaat het over de Saksen op het vasteland. Net als Gildas geven de continentale auteurs weinig prijs over wie dat volk was en wat hen verbond. Het vijandige beestje moest gewoon een naam hebben. Doordat dus iedereen achter de grens als Saks werd neergezet duurde de strijd tussen Franken en Saksen schier eindeloos. Hoever de Franken, onder leiders als Karel de Grote, ook optrokken, er waren altijd weer nieuwe Saksen. De Frankische schrijvers waren verbijsterd dat deze mensen het waagden om weerstand te bieden tegen de invallers en zetten hen weg als ongelovige barbaren. Het onmatige geweld van de Karolingen werd daarmee gerechtvaardigd. De Karolingen zetten niet alleen het zwaard in om de Saksen te onderwerpen, maar ook het kruis. Missionarissen gingen op pad om de Saksen te bekeren tot het christelijk geloof. Van een vrije keuze was geen sprake. Van der Tuuk duidt het zelfs aan als ‘een ware jihad’. De kruistocht had een politiek doel: ‘Met de kerkelijke indeling in bisdommen en bestuurlijke indeling in graafschappen was Saksen rond de eeuwwisseling [van 800] grotendeels opgenomen in de organisatorische structuur van het Frankische Rijk. Paradoxaal genoeg had die inlijving op den duur tot gevolg dat de Saksen een eenheid vormden en zich een identiteit vormden. De Saksen zagen uiteindelijk zichzelf ook als Saksen.

Historische puzzel over wie de Saksen waren
Om een beeld van de versnipperde Saksen te kunnen schetsen, heeft Van der Tuuk talrijke flarden tekst bijeengebracht. Daaraan is het zorgvuldige werk te zien dat deze historische puzzel vraagt om te ontraadselen. In het boek levert het incidenteel passages op met een opsommerig karakter van namen van historische personen en auteurs, plaatsen, handschriften en jaartallen. Het is duidelijk, de geschiedenis van de Saksen is een complexe geschiedenis en het vroeg ongetwijfeld veel moeite van de auteur om daar een samenhangend geheel van te maken. Nu vraagt het een beetje moeite van de lezer om erachter te komen wie de echte Saks was. Het is de moeite waard.

Luit van der Tuuk
De Saksen, Middeleeuwse geschiedenis van de Lage Landen
Utrecht, 2024
ISBN 978-94-0191-966-1
€ 27,99
317 pag.
Uitgeverij Omniboek