DE BEGINJAREN VAN DE NSB
In de herfst van 2009 verschijnt De NSB. Ontstaan en opkomst van de Nationaal-Socialistische Beweging, 1931 – 1935. Een omvangrijke studie (meer dan 900 pagina's) van Edwin Klijn en Robin te Slaa over de beginjaren van de NSB. Voor het eerst is het ontstaan en de aanvankelijke groei van de grootste fascistische partij uit de Nederlandse geschiedenis gedetailleerd onderzocht.
Uiteindelijk leidt het Duitse nationaal-socialisme tot een wereldoorlog en de Holocaust. Maar Te Slaa en Klijn streven ernaar de ontstaansgeschiedenis van de NSB niet vanuit dat perspectief te beschrijven. De auteurs trachten het Nederlandse fascisme als zelfstandige stroming te analyseren. Wie zijn de Nederlandse fascisten van het eerste uur? Wat willen zij bereiken? Waarom is de NSB tussen 1933 en
De NSB is een verrassend boek geworden met opmerkelijke historische feiten en geschreven in een heldere stijl. Geschiedenis.nl stelde zeven vragen aan de auteurs.
Geschiedenis.nl: Wie zijn Robin te Slaa en Edwin Klijn?
Edwin Klijn (1970): ‘Ik heb geschiedenis gestudeerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam en ben in 1995 afgestudeerd op een regiostudie over de NSB. Ik ken Robin van mijn studie. Na wat omzwervingen ben ik tegenwoordig projectmanager van een groot krantenproject bij de Koninklijke Bibliotheek.’
Geschiedenis.nl: Vanwaar jullie fascinatie voor de NSB?
Onze belangstelling voor de NSB komt voort uit onze interesse voor politiek extreme stromingen. Uitersten lokken altijd reacties uit en zijn daarom per definitie het leukste om te bestuderen. We hadden net zo goed een boek over de Nederlandse communisten kunnen schrijven. Het blijft natuurlijk fascinerend dat de NSB bij haar eerste verkiezingsdeelname in 1935 bijna 8% van de stemmen haalde. Dit is het grootste politieke succes van een debuterende partij tot de verkiezingswinst van de LPF in 2002. Het verkiezingssucces van de NSB is des te opmerkelijker wanneer je bedenkt deze partij toen lang niet zo gematigd was als nog vaak wordt aangenomen. Geprovoceerde vechtpartijen op straat met politieke tegenstanders waren aan de orde van de dag en het gewelddadige optreden van de nazi’s werd door de NSB vrijwel altijd goed gepraat. Waarom voelde een flink deel van de Nederlandse bevolking zich aangetrokken tot een dergelijke radicale partij?
Leden van de Wageningse WA in 1933. Het militaristische optreden van sommige lokale NSB-weerkorpsen gaf aanleiding tot veel weerstand bij hun volksgenoten. Foto en bijschrift uit De NSB.
Geschiedenis.nl: Was het vanaf het begin de bedoeling om er zo’n doorwrochte bronnenstudie van te maken?
Nee, we wilden eerst een handzaam boekje schrijven van 100-150 pagina’s. Maar toen we de archieven indoken, ontdekten we zoveel prachtig materiaal dat we ons plan hebben bijgesteld en besloten een naslagwerk te schrijven. Het mocht echter geen saaie opsomming worden, maar een toegankelijk, goed leesbaar geschiedenisboek dat beschrijft en vertelt.
Wij weten hoe het uiteindelijk afliep met de NSB maar in ons boek hebben we een finalistische benadering zoveel mogelijk proberen te vermijden. Rond de jaarwisseling van 1933-1934 vergaderde de regering wekelijks over de NSB. Het opkomende fascisme werd kennelijk ook in Nederland als een reële dreiging voor de democratie beschouwd. Door veel verschillende bronnen te raadplegen wilden we vastleggen hoe tijdgenoten – zowel tegenstanders als aanhangers - destijds de opkomst van NSB ervoeren.
Geschiedenis.nl: Het boek is heel positief ontvangen. Was dat een verrassing?
Ja en nee. Als je met zijn tweeën schrijft vertel je elkaar natuurlijk regelmatig dat het prachtig materiaal is dat we tijdens ons onderzoek hebben gevonden. Maar je beseft tegelijkertijd dat je er zo diep inzit dat je eigenlijk niet volledig objectief bent. Het was voor ons allebei ons eerste geschiedenisboek. Over zulke enthousiaste reacties als die van doorwinterde vakgenoten als Ronald Havenaar en Anet Bleich durf je vooraf alleen maar heel stiekem te dromen.
Mussert inspecteert de Weerbaarheid Afdeling (WA) op de eerste landdag van de NSB die werd gehouden op 7 januari 1933 te Utrecht. Bij de intocht van de WA'ers in de Domstad brachten medestanders de fascistengroet en gaven tegenstanders luidruchtig uiting aan hun afkeer van de paramilitaire organisatie van de NSB met kreten als 'kapitalisten-knechten'en 'nou effe de mieterjeur erop!'. Foto en bijschrift uit De NSB
Geschiedenis.nl: Kennen jullie het beeld van de NSB uit de Nederlandse schoolboeken voor het voortgezet onderwijs? Moet dat beeld worden bijgesteld?
Dat beeld zal wel overeenkomen met het beeld dat je ook in de media en in de literatuur van enkele jaren geleden tegenkwam: de NSB als partij van rancuneuze landverraders, outcasts en opportunisten. Maar een dergelijk beeld is eenzijdig, ongenuanceerd en verklaart derhalve niets. Het fascisme was – net als het communisme en het socialisme – een politieke stroming die in de twintigste eeuw miljoenen mensen wist te inspireren. Ook onder de NSB’ers vindt men idealisten, hoe verwerpelijk hun ideaal ook moge zijn. We willen vooral laten zien welke ‘positieve’ propaganda de beweging verkondigde. En dan zie je dat ook de NSB - op haar eigen manier - een betere maatschappij voor ogen heeft. In haar beginjaren gold de NSB als een veelbelovende nieuwe politieke beweging, omstreden maar in zekere zin ook als succesvol en dus bedreigend voor de bestaand politieke status quo. Het streven van de NSB om op te treden als fascistische doorbraakpartij liep echter al spoedig stuk op grenzen van de verzuiling.
Mussert verklaarde zich op de vierde landdag solidair met de Mussolini's veroveringsoorlog tegen Abessinie. Deze sympathiebetuiging kwam hem en de beweging op veel kritiek te staan. Foto en bijschrijft uit De NSB
Geschiedenis.nl: In hoeverre is jullie eigen beeld van de NSB door jullie studie gewijzigd?
Goede vraag! Hoewel je in principe onbevooroordeeld aan een onderzoek moet beginnen, dachten we aanvankelijk dat onze studie wel eens zou kunnen aantonen dat de NSB helemaal niet zo’n vreemde eend in de bijt is geweest als altijd was aangenomen. Maar toen we de kranten, correspondentie, brochures en andere bronnen analyseerden, zagen we toch dat vanaf haar oprichting de NSB door veel tijdgenoten al vroeg als on-Nederlands en buitenlandse na-aperij werd beschouwd. Het traditionele beeld bleek dus in sommige opzichten toch te kloppen.
Geschiedenis.nl: Hoe nu verder? Worden jullie samen de “Lou de Jong van de NSB”?
Haha. Wij zijn beslist niet van plan om evenveel delen over de NSB te publiceren als De Jong over de Tweede Wereldoorlog. Maar zonder dollen: de benaming “Lou de Jong van de NSB” zouden we zeker als een groot compliment beschouwen, hij is een van de weinige historici die grondig archiefonderzoek naar de NSB heeft gedaan. Gekleurd, da’s waar, maar dat geldt in zekere zin voor een ieder die zich met dit onderwerp bezighoudt. We hebben allebei fulltime banen en moeten het onderzoek dus in onze vrije tijd doen. We zijn op zoek naar fondsen of sponsors die ons in staat stellen mogelijk parttime ons onderzoek voort te zetten. Maar dat kan nog even duren…
Edwin Klijn en Robin te Slaa bij RNW op 28 oktober 2009
Edwin Klijn en Robin te Slaa bij de EO, Dit is de Dag (even doorscrollen!)
Edwin Klijn en Robin te Slaa in OVT op 29 oktober 2009 (vanaf 36:43!)
Nederland