Geschiedenis.nl

_{Foto: Jan Banning}

Nederlands-Indië werd op 8 maart 1942 bezet door Japan. Aanvankelijk werden de Japanners door de Indonesiërs als bevrijders binnengehaald. Japan had immers Nederland verslagen en zou, als Aziatisch broedervolk, Indonesië op weg helpen naar onafhankelijkheid. 

Maar de werkelijkheid was anders. Indonesische mannen werden afgevoerd naar werkkampen om dwangarbeid te verrichten. Vrouwen liepen het gevaar dat ze opgepakt werden om als ‘troostmeisje’ te dienen in gedwongen prostitutie. Na de oorlog konden de vrouwen over dit trauma niet praten. Gevoelens van afschuw, schaamte en verdriet bleven onverwerkt. 

Vorig jaar verscheen een drieluik over het onderwerp. Hilde Janssen bundelde interviews met (inmiddels bejaarde) troostmeisjes in het boek “Schaamte en Onschuld”. Fotograaf Jan Banning maakte samen met Janssen het boek en een fototentoonstelling “Troostmeisjes/Comfort women”. Cineast Frank van Osch maakte op basis van de interviews van Janssen en de foto’s van Banning de film “Omdat wij mooi waren”.

Inmiddels wordt er een educatieve versie van de film uitgebracht. Jacqueline de Heij, collega van Frank van Osch, vertelt over de plannen. 

Geschiedenis.nl:  Wie is Jacqueline de Heij? 

Ik werk als creatief producent bij Van Osch Film Produkties in Den Bosch. 

Van Osch Film Produkties maakt culturele en maatschappelijke documentaires en televisieseries. Documentaires worden alleen of samen met omroepen ontwikkeld, maar we werken ook in opdracht. We maken films met een signatuur, persoonlijk en indringend. Voor meer informatie zie: www.vofprodukties.tv

Geschiedenis.nl: Wat werd er tijdens jouw schooltijd over Nederlands-Indie verteld? Welk beeld kreeg je mee? 

Ik kan me niet meer herinneren dat er op de middelbare school veel aandacht werd besteed aan Nederlands-Indië in oorlogstijd. Het beeld dat ik overgehouden heb uit mijn schoolperiode (35 jaar geleden) is vooral dat de KNIL militairen zo slecht opgevangen werden toen ze naar Nederland kwamen met hun gezinnen. De beelden van de opvangkampen kan ik me wel herinneren. Over “troostmeisjes”  werd in die tijd niet gesproken. 

Toen ik voor het eerst de indringende beelden/interviews van de troostmeisjes zag, was ik zeer geschokt, maar nog meer geraakt door de schaamte die deze vrouwen nog steeds hebben. Ze zien zichzelf nog steeds als schuldig, slecht en verdorven, zij kunnen niet bedenken dat zij slachtoffer zijn en geen schuld hebben. 

Geschiedenis.nl: Hoe zijn jullie als filmmakers bij dit project betrokken geraakt?

Frank van Osch had al  langer contact met fotograaf Jan Banning. Toen Frank hoorde dat Jan en Hilde met dit onderwerp bezig waren, hoefde hij niet lang na te denken en reisde met een cameraploeg naar Indonesië.

Een documentaire met en over troostmeisjes zou deze vrouwen de kans geven hun verhaal te doen. Een kans om de wereld te laten zien hoe zij geleden hebben in de Tweede Wereld oorlog en tot op de dag getekend zijn door het misbruik dat hen is overkomen. Een aantal van deze troostmeisjes is inmiddels overleden. De vrouwen die nog wel in leven zijn en over dit onderwerp willen praten zorgen zo voor een uniek, maar ook pijnlijk historisch document.

 

 Geschiedenis.nl: Is er in Indonesie ook belangstelling voor jullie project? Het gaat tenslotte om Indonesische vrouwen.

De documentaire uitzenden is (voorlopig!) geen optie. Met de vrouwen die in de documentaire hun verhaal doen is afgesproken dat het materiaal vertoond mag worden na hun dood. Hun “geheim” mag niet prijsgegeven worden, de schaamte is er nog steeds! Tot op de dag van vandaag weten echtgenotes, familieleden en vrienden van de meeste vrouwen niet wat zij in W.O. II meegemaakt hebben.

De fototentoonstelling echter is al meerdere malen tentoongesteld in Indonesië. De vrouwen hebben daarvoor wel hun toestemming gegeven, omdat ze er vanuit gaan dat het bereik van de tentoonstelling kleiner is dan een landelijke omroep.  

Geschiedenis.nl: Waarom een educatieve versie van Omdat wij mooi waren?

 Nadat de documentaire gemaakt was vonden wij dat dit onderwerp zo belangwekkend is en goed weergeeft wat het begrip “troostmeisjes” is en laat zien wat zij hebben meegemaakt, dat wij dit onderwerp ook bij jongeren onder de aandacht willen brengen. Bovendien is het een onderwerp dat nog steeds actueel is, misbruik van vrouwen in oorlogen, verkrachtingen en wat de gevolgen daarvan zijn. Met behulp van het verschillende fondsen die het project mede mogelijk maakt kunnen we de jongeren nu bereiken. 

Door achtergrondinformatie te geven in de vorm van archiefmateriaal geeft de educatieve versie ook inzicht in historie en de verhoudingen in Nederlands- Indië in de Tweede Wereldoorlog. De versie kan gebruikt worden in de geschiedenislessen, maar ook bij de lessen maatschappijleer! Vrouwen worden tot op de dag van vandaag verkracht en misbruikt in oorlogen. Ook het verschijnsel loverboys is in deze tijd een thema bij jongeren. 
 

Eerst heb ik contact gezocht met enkele educatief medewerkers van verschillende musea waar de fototentoonstelling van Jan Banning wordt vertoond. Op het moment dat de hoogste klassen van middelbare scholen de tentoonstelling bezoeken krijgen zij ook de educatieve versie van de documentaire te zien. Met hen heb ik besproken hoe wij het beste dit project konden aanpakken en hoe wij de leerlingen het beste zouden kunnen bereiken. 

Om zicht te krijgen welke beelden je wel en niet moet monteren voor de educatieve versie heb ik de hele documentaire op verschillende scholen aan leerlingen in de hoogste klassen  van VMBO tot en met VWO laten zien. Het was bijzonder om te zien hoe geboeid de leerlingen zaten te kijken. Ik was gewaarschuwd voor de VMBO klassen, die zouden de aandacht niet ruim een uur vast kunnen houden. Niets was minder waar, het was bij iedere vertoning van de documentaire muisstil.  

Na afloop heb ik alle opmerkingen genoteerd, zoals: welke scènes maakten indruk, welke geïnterviewde vrouwen gaven volgens de leerlingen een goed beeld van de gebeurtenissen, welke beelden zouden zeker wel en zeker niet in de educatieve versie moeten komen. De leerlingen waren zeer geïnteresseerd en konden mij gelukkig veel commentaar geven. Voor hen was het moeilijk te plaatsen waar en waarom een en ander plaats vond. Volgens hen hadden ze nog nooit gehoord van Nederlands-Indië in oorlogstijd en hoe de relatie met Nederland was. 

Om de leerlingen hierover te informeren en een indruk te geven van de context waarin een en ander plaats vond heb ik archiefmateriaal toegevoegd.
 

De educatieve versie is gratis en bedoeld voor leerlingen van de hoogste klassen van het middelbaar onderwijs van VMBO, HAVO en VWO. Het materiaal is te gebruiken in de geschiedenislessen, maar zeker ook in de lessen maatschappijleer als het gaat over vrouwenmisbruik, verkrachtingen, loverboys, etc. We zullen een aantal suggesties meegeven voor de docenten en leerlingen hoe het materiaal te gebruiken is. Daarnaast zullen we een aantal vragen in een lesbrief zetten zodat leerlingen met dit onderwerp aan de slag kunnen. We proberen voor de verschillende onderwijsvormen passende vragen en opdrachten te maken. Het materiaal is te downloaden via de website (zie adres hieronder). 

Via de website van Van Osch Filmprodukties kan ook de dvd van de oorspronkelijke film worden besteld.