Geschiedenis.nl

Er verschijnen tegenwoordig veel biografieën. Volgens Hans Renders, hoogleraar geschiedenis, rond de 300 per jaar. Een goede biografie geeft informatie over de hoofdpersoon. Maar daarnaast komt de lezer ook veel te weten over de tijdgeest.

Schrijfster en sociologe Withuis is diep in het leven en het tijdperk van Juliana gedoken (1909-2004) en in tegenstelling tot Annejet van der Zijl, die tijdens het schrijven over het leven van Bernhard een hekel aan haar hoofdpersoon kreeg, proef je bij Withuis bewondering over Juliana. Dat uit zich zeker in de oorlogsjaren 1940-1945, toen Juliana, niet gehinderd door moeder Wilhelmina en echtgenoot Bernhard, zelfstandig te werk kon gaan. Deze periode geeft nieuwe informatie over haar leven, want de gebeurtenissen over Greet Hofmans en de Lockheed-affaire zijn algemeen bekend.

De algemene indruk was dat Juliana tijdens de oorlogsjaren veilig in Canada de kinderen opvoedde en zich niet zo’n zorgen maakte over Nederland. Niets is minder waar. Juliana bezocht regelmatig het Witte Huis en zij deed er alles aan om de Verenigde Staten deel te laten nemen aan de oorlog. Pacifistisch was ze toen zeker niet. In deze periode betrad ze de zonder steun van anderen, het wereldtoneel. Na de oorlog veranderde er veel in haar leven. Ook de relatie met Bernard. Hij misgunde haar de zelfstandigheid die ze tijdens de oorlog had gewonnen en trachtte haar die zelfs te ontnemen.

Prinses Irene bleek diep gekwetst te zijn door de inhoud van de wetenschappelijke biografie over haar moeder. Dat is wel begrijpelijk, want het leven na de oorlog was niet bepaald prettig te noemen op Soestdijk. Er heerste soms een “oorlogssituatie”. Withuis beschrijft dat onverbloemd en haar bronnen worden steeds vermeld. Van enige interpretatie, waarover Irene het heeft, blijkt niets. Natuurlijk was Withuis er niet bij, maar dat was Irene ook niet altijd. En voor een kind komt een huiselijke ruzie ook weer anders over dan bij een lakei of de minister-president. Ze heeft in ieder geval de moeite genomen om het boek te lezen. Dat kan onze koning (nog) niet zeggen. Zou hij de periode dat zijn grootmoeder de scepter zwaaide, niet zo belangrijk vinden?

Het boek geeft een uitgebreide indruk over het leven van een geliefde vorstin, van wie we eigenlijk niet zo veel wisten over haar persoonlijk leven. Voor de meesten was zij de vrouw op het bordes naast die vriendelijk lachende man. Foto’s uit die periode onderstrepen die indruk. Maar Juliana was temperamentvol, warrig, gelovig en goedgelovig in een wereld die door mannen gedomineerd werd. En Bernhard was en bleef haar grote liefde, ondanks zijn ontrouw en de soms ruwe wijze waarop hij Juliana behandelde. Ze beschouwde hem als een kwajongen en zijn ontrouw waren kwajongensstreken.

Aandoenlijk is de volgende passage in het boek rond 1995:
“Haar liefste wens was dat het tussen hen nog goed zou komen. Haar slaapkamer stond vol met zijn foto’s. Soms viel ze in slaap met zijn foto tegen haar borst gedrukt” (blz 747).

Withuis beschrijft ook uitgebreid Juliana’s verhouding met de heren politici. Heren, want vrouwen kwamen in de politiek bijna nog niet voor. Deze relaties zijn verrassend anders dan tijdgenoten dachten. Drees, De Jong en Van Agt werden radeloos van de oeverloze discussies met het staatshoofd. Luns zei er het volgende over: "die gesprekken waren over het algemeen altijd…ik zeg niet moeizaam, maar vroegen toch veel tact van de ministers" (blz 467).

Het boek is in 5 episoden verdeeld. Voorgeschiedenis jeugd en vorming, Huwelijk en oorlog, staatshoofd, koningin Juliana en In de luwte. De nadruk ligt vooral op de omgang van Juliana met haar vriendinnen in allerlei clubs. Hiervoor heeft Withuis inzage gekregen in nog niet eerder gepubliceerde brieven van Juliana aan haar vriendinnen. De clubs hadden een hoog Joop ter Heul-gehalte, waar typische “damesdingen” werden besproken. Dames van adel onder elkaar.

Withuis eindigt haar boek met een epiloog, waarin ze aangeeft nog met twee vragen te zitten. Waarom kwam de bijna-constitutionele crisis rond de gebedsgenezeres Hofman in 1956? Of beter gezegd: waarom heeft Bernard op dat moment de lont in het kruitvat aangestoken? En waarom kwam er geen scheiding? Misschien liggen de antwoorden in het Koninklijk Huisarchief, want hiertoe heeft Withuis geen toegang gekregen. Mogelijk krijgen we na 2054 antwoorden.

Het boek geeft een impressie van een eigenwijze vrouw die gewoon wilde zijn, maar het niet was. Die gelukkig wilde zijn met een echtgenoot als steun, maar die niet kreeg. Die het mystieke zocht, maar het niet vond. Die twee levenspaden wilde bewandelen, maar niet begrepen werd. Een tijdperk van na een oorlog, waarin veel mensen dachten dat er grote veranderingen zouden komen en die niet kwamen.

Jolande Withuis
Juliana. Vorstin in een mannenwereld
Uitgever De Bezige Bij
Prijs € 39,99 (gebonden)
Ebook € 16,99
764 bladzijden
Enkele foto's