Geschiedenis.nl

Deel twee over de limes in Nederland is verschenen; het wachten is nog op deel 3 over Utrecht en de limes. In 2016 verscheen " De limes in Gelderland", een boek dat op geschiedenis.nl van mij een uitstekende recensie kreeg.

Kan het nog beter? De auteurs Van Ginkel en Vos vonden van wel en hebben ditmaal een boek afgeleverd met nog meer informatie, nog meer foto's en nog meer overzichten. Aan de hand van acht thematisch ingedeelde hoofdstukken wordt de limes in Zuid-Holland beschreven. Aan bod komen: de grens, de keizer, de rivier, de soldaat, de generaal, de doktersvrouw, de archeoloog en de fortcommandant. Een originele manier om de limes van Katwijk tot Bodegraven, die de grens van het Romeinse Rijk vormde, te bespreken. In de hoofdstukken komen alle belangrijke legerkampen, forten en plaatsen aan bod. De lezer maakt kennis met het leven van de bewoners uit die tijd.

Oorlog in het museum
Langs de grens lagen forten in Valkenburg, Leiden, Alphen ad Rijn en Zwammerdam, terwijl iets zuidelijker - langs het Kanaal van Corbulo (globaal de Vliet) - bij Voorburg een grote stad gelegen heeft. Archeologen hebben daar in de afgelopen 100 jaar met wisselend succes onderzoek naar gedaan en over de resultaten gepubliceerd. Dat het niet altijd boterde tussen deze heren, kan je lezen in het hoofdstuk "Oorlog in het museum". Deze strijd speelde zich af rond 1914, een periode waarin de wereld wel met andere zaken bezig was. Maar in het neutrale Nederland stonden de deskundigen Van Giffen en Holwerda tegenover elkaar. Van Giffen, die toen nog werkte bij het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden, kon niet op tegen vader en zoon Holwerda, die daar de dienst uitmaakten. Van Giffen verhuisde naar Groningen en bouwden daar een eigen archeologisch imperium op. Ze leken aangestoken door de Romeinse heersers, die ook regelmatig met elkaar overhoop lagen.
Interessant is te lezen dat de archeologie uit de begintijd rond 1900, toen er nog geen opleiding voor bestond, uitgroeide tot een academische wetenschap.

Fotoboek
Het boek bevat bijna alleen kleurenfoto's en is daardoor ook aantrekkelijk om door te kijken. Veel Romeinen zijn in actie te zien, waarbij de hedendaagse wereld even buiten gesloten wordt. De lezer komt ook veel te weten over het leven van de Romeinen en de volkeren met wie de Romeinen samen leefden. Regelmatig wordt een "uitstapje" gemaakt buiten de grenzen van de titel van het boek, waardoor de beperking van Zuid-Holland weg valt. Rond het jaar 250 komt er een eind aan het Romeinse Rijk in Nederland. Het blijft gissen naar de oorzaken, aldus de auteurs. De bestuurlijke verwarring in Rome, de economische crisis en het onbruikbaar worden van de landbouwgrond door wateroverlast in combinatie met massale sterfte door ziektes speelden een belangrijke rol. Dit was ook de periode dat de meeste keizers niet in bed stierven. De troepen werden terug getrokken en nieuwe volkeren namen de plaats in van de Romeinen.

Het boek eindigt met een verschillende registers. Uiteraard persoons- plaats- en waternamen, maar ook een lijst van Romeinse keizers die van belang waren voor het beschreven gebied en een lijst van belangrijke gebeurtenissen. De auteurs zijn klassiek opgeleide deskundigen die ook letterlijk met hun voeten in de natte klei gestaan hebben bij de vele opgravingen.

Conclusie
Het boek laat zien hoe de limes in Zuid-Holland zich ontwikkelde van geïsoleerde voorpost tot een aaneengesloten linie met een dicht bevolkt achterland. Het is die schijnbaar vertrouwde en toch heel vreemde wereld, waarvan in dit werk een rijk beeld wordt geschilderd. Wederom een juweel van een boek.

Grens van het Romeinse Rijk
De limes in Zuid-Holland
Evert van Ginkel en Wouter Vos
Matrijs in samenwerking met de provincie Zuid-Holland
224 pagina's
€ 24,95
ISBN 978 90 5345 531 9

 Hieronder een aflevering uit de serie Langs de Romeinse Limes van Stichting Romeinse Limes