Geschiedenis.nl

In 2016 werd een tentoonstelling in paleis Het Loo gehouden met een prachtig kleurrijk boek (uitgave Walburg Pers) en in hetzelfde jaar het "uitgesteld" proces tegen Wilhelm, waar hij op de meeste punten vrijgesproken werd van aanklachten uit de Eerste Wereldoorlog (uitgave Lannoo). En nu is eindelijk het boek van Clark vertaald in het Nederlands, wat al vele jaren eerder op de Engelstalige markt gebracht was.

Christopher Clark is een Australische historicus en hoogleraar aan de universiteit van Cambridge. Hij werd geridderd voor zijn verdiensten om de Anglo- Duitse betrekkingen te verbeteren. Bekende werken van hem zijn Slaapwandelaars over hoe Europa in 1914 ten strijde trok en IJzeren koninkrijk over Pruisen tussen 1600 en 1947. Hij is in staat om Duitslands oorlogsverleden objectief te beoordelen.

Wilhelm wordt door Clark neergezet als een matig intelligent persoon zonder een redelijk beoordelingsvermogen, een man met tactloze uitbarstingen en kortstondige bevliegingen, angstig, snel in paniek rakend en daardoor impulsief handelend. Hij was niet psychisch gestoord en dus toerekeningsvatbaar voor zijn handelen. Bismarck bleef invloed houden op zijn politiek, totdat Wilhelm hem in 1890 de laan uitstuurde. Zij hadden andere inzichten over de verdeling van het gezag binnen de uitvoerende macht van het keizerrijk.

Wilhelm zag zijn kans schoon om Bismarck de genadeslag toe te kennen. Tijdens een slopende audiëntie veegde Wilhem Bismarck, die nog niet eens ontbeten had, de mantel uit…..Bismarck zou zo driftig hebben uitgevaren tegen de keizer dat die instinctief naar zijn sabel greep. Toen werd de oude man week en huilde hij, terwijl Wilhelm toekeek, niet onder de indruk van de krokodillentranen van de kanselier ….

Clark toont hoe beperkt de macht van de keizer eigenlijk was. Dat gold vooral voor de jaren 1914-1918. Clark spreekt dan over een Duitse militaire dictatuur, gevormd door het tweetal Hindenburg en Ludendorff. Zodra er een besluit genomen moest worden dat de keizer niet aanstond, dreigden de heren met ontslag, wetende dat het volk hen als helden vereerden. Zij hadden de Russen verslagen bij Tannenberg in 1914. Ook hun uiterlijk maakte veel indruk op het volk en daar maakten de heren militairen publicitair gezien goed gebruik van. Daar stond de keizer met zijn lamme arm tegenover 2 forse, donker maar resoluut kijkende mannen op vele foto's en films. Toch had de keizer in deze jaren voor de Grote Oorlog invloed op een snelle uitbreiding van de Duitse oorlogsvloot. Niet zozeer om daarmee tegen Engeland te vechten, maar meer als prestigeobject en aanzien in de wereld. Duitsland had immers imperialistische neigingen. Ook was Wilhelm tegen de onbeperkte duikbotenoorlog. Maar hij veranderde van gedachte onder militaire druk. Mede hierdoor namen de Amerikanen deel aan de oorlog en werd Duitsland verslagen.

De toespraken van de keizer waren volgens Clark vaak tactloos en dat zou hem duur komen te staan. De Hunnenrede bijvoorbeeld, die Wilhelm hield in 1900 tegen zijn troepen die naar China gingen om de Boksersopstand neer te slaan: …Wanneer jullie de vijand ontmoeten, sla hem dan neer! Pardon wordt niet gegeven! Gevangenen worden niet gemaakt… De Duitsers werden sindsdien door de Britten beschreven als de Hunnen en deze vergelijking in 1914 was overduidelijk bij de gruweldaden tegen het Belgische volk.

Het is een boeiend boek geworden, waarin Clark helder de werkelijke macht van de Duitse keizer beschrijft voornamelijk als staatsman; zijn privéleven wordt zijdelings aangehaald. Hij weerlegt de kreet "Hang the Kaiser" die na de oorlog te horen was, toen Wilhelm het mikpunt van alle haat werd. De Eerste Wereldoorlog is niet door de keizer ontstaan; de andere grootmachten zijn er even schuldig aan. Clark komt tot een belangrijke conclusie: de keizer heeft gefaald als leider van het Duitse volk. En dat kostte hem zijn baan en Duitsland verloor de oorlog en het keizerrijk.

Wilhelm II, De laatste Duitse keizer
Christopher Clark
De Bezige Bij, Amsterdam, 2017
gebonden, 429 p.
Euro 39,99
ISBN: 978 90 234 6600 0