Geschiedenis.nl

In meer dan 700 pagina's creëert Langereis een rijk tijdsbeeld van de periode waarin Erasmus (ca. 1466 - 1536) leefde. Uiteraard staat hijzelf centraal. We volgen hem als kind in Gouda en als puber wanneer hij in Deventer zijn talenten ontdekt, ontwikkelt en verslingerd raakt aan de Klassieke wereld. We reizen met hem mee naar Leuven, naar Parijs, naar Oxford en Londen, waar hij doceert en bevriend raakt met Thomas More, maar tevergeefs hengelt naar een mooie aanstelling door koning Hendrik VIII. Regelmatig steken we met hem, te paard, de Alpen over naar Italie en Zwitserland. En we volgen, aan het einde van zijn leven, zijn worsteling met de radicale opvattingen van Luther die hij uiteindelijk trachtte te weerleggen om zo een dreigende kerkscheuring te voorkomen. Daarbij bespreekt Langereis ook de werken van Erasmus, niet alleen inhoudelijk, maar ook de totstandkoming, de herhaalde moeizame zoektochten naar betrouwbare uitgevers, de strijd tegen roofdrukken en de ontvangst van zijn boeken  in de geleerde wereld van de vijftiende en zestiende eeuw. 

Erasmus was, zo blijkt uit het verhaal van Langereis, zijn leven lang op zoek naar erkenning als een van de grote schrijvers en denkers van zijn tijd. Pas aan het eind van zijn leven krijgt hij die erkenning. In Bazel bij het uitgevershuis Froben kan hij ook werken en studeren zonder zijn tijd te verdoen met lange zoektochten naar inkomstenbronnen. Auteursrechten bestonden nog niet dus van zijn werk kon Erasmus niet leven. Behalve wanneer hij zelf zijn boeken aan de man bracht of een uitgever hem van een beloning voorzag. Personen van (vorstelijk) aanzien, bisschoppen, ambachtsheren en abten, werden door Erasmus dan ook vooral bezocht om hen te bewegen hem van een toelage te voorzien  waardoor hij zijn roeping kon volgen: schrijven. 

Na lezing van 'Erasmus. een dwarsdenker' begrijp je niet alleen meer van de theologische kwesties die aan de Europese universiteiten speelden, de schaarse kennis van het Grieks, de armzalige staat van de gangbare bijbelvertalingen en de opvoedingspraktijken van de vijftiende eeuw. Je begrijpt meer van de strijd met de tijdgeest die Erasmus als vrijdenker en creatief genie moest voeren. Aan het einde van zijn leven dreigt hij als ketter te worden bestempeld doordat de Reformatie uit de hand loopt en Karel V alles op alles zet om deze verderfelijke leer te vernietigen. 

Missen we iets in deze erudiete, helder geschreven, rijke biografie? Bijna niets. Erasmus komt in het boek als mens tot leven. Hij houdt van wijn en conversatie, het kloosterleven past hem niet. Hij is scherp, vrolijk en geniet van de sprankelende geest van zijn vriend Thomas en het levendige huishouden van de familie More wanneer hij in Londen logeert. We voelen de smart van zijn kwalen, de angst wanneer hij met al zijn bezittingen door Europa reist, een makkelijke prooi voor dieven en moordenaars. We delen in zijn teleurstelling wanneer hij weer achter het net vist bij de verdeling van functies en baantjes die hem rust zouden kunnen geven. Maar (en misschien vraag ik het onmogelijke) ik weet aan het einde van het boek nog niets van zijn liefdesleven. Waren zijn leerlingen mogelijk ook af en toe zijn minaars? Koesterde hij ooit een geheime relatie met een man of vrouw of zijn daarvan geen sporen te vinden? Worstelde hij als Augustijn met het celibaat of speelde dat geen rol in zijn prive'-leven? Ach, waarom wil ik dat eigenlijk weten? Het zegt waarschijnlijk meer over mij dan over dit prachtige boek. Als de sodemieter naar de boekhandel, mensen!

Sandra Langereis
Erasmus dwarsdenker. Een biografie.
ISBN 9789403116723
784 pagina's 
UItgeverij De Bezige Bij

Toegift: Maarten 't Hart over deze biografie (YouTube-kanaal van boekhandel De Kler).