Geschiedenis.nl

Romeinen waren gek op badhuizen. Het waren ontmoetingsplaatsen waar mensen ontspanden, aten en dronken, medische zorg en massages ondergingen en elkaar ontmoetten. Archeologen zijn ook gek op badhuizen. Niet alleen ondervinden zij in de architectuur het technisch vernuft van de bouwers; ook de baders en bezoekers lieten vele sporen na. Een archeologische hotspot dus.

Oord van ontspanning
In de jaren 1930 werd het oudste stenen gebouw van Nederland ontdekt. De vondst zelf was opzienbarend. Dat er Romeinse resten in Heerlen werden aangetroffen, was op zichzelf niet verbazingwekkend. Door Zuid-Limburg liepen drie hoofdwegen die zorgden dat de regio was aangesloten bij de rest van het Romeinse Rijk. Het provinciestadje Coriovallum, dat was ontstaan rond het begin van de jaartelling, lag op een kruising van twee van die wegen. Een ideale locatie voor een oord van ontspanning dus. Van het stadje zelf is niet veel bekend. Er is wel het nodige gevonden en gegraven, maar al die opgravingen en vondsten zijn nooit uitgewerkt.

Archeologisch onderzoek ‘Roman bathing in Coriovallum’
Voor het badhuis zelf is er ondertussen wel goed inzicht in de geschiedenis, dankzij uitgebreid archeologisch onderzoek dat liep van 2016 tot 2019. Als resultaat van dit onderzoek verscheen een Engelstalig rapport ‘Roman bathing in Coriovallum’. Er zijn daarin bijdragen gewijd aan munten, fibulae en overige metaalvondsten. Het rapport is gratis te downloaden. Het is, net als dit boek natuurlijk, te verkrijgen in het Thermenmuseum.

Plattegrond van boek en badhuis
In het rijk geïllustreerde Het Romeinse badhuis in Heerlen heeft Jeneson de wetenschappelijke inzichten toegankelijk gemaakt voor iedereen. Na een inleidend hoofdstuk over publieke badhuizen komen achtereenvolgens aan bod:
- de regio rond Coriovallum
- de rijkdom van de regio aan grondstoffen en vruchtbare bodem
- de indeling van het badhuis
- de ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling van het badhuis in Heerlen
- de geschiedenis van opgravingen en het museum.

Een apart hoofdstuk in het boek vormt ‘Het verhaal van Marcus’. Marcus is een soldaat die Coriovallum aandoet en zichzelf verwent met een bezoek aan de thermen. Zo’n tekst kan gekunsteld, of zelfs kinderachtig uitpakken, maar dat is hier niet het geval. Het badhuis komt tot leven. Het fictieve verhaal helpt om alle informatie over techniek, bouw en archeologie om te zetten in een beeld wat een badhuis betekende voor de mensen die het gebruikten.

Vroege datering badhuis van Heerlen
Na doornemen van de tekst en kijken naar de vele afbeeldingen van hoge kwaliteit, weet de lezer hoe de Heerlense thermen ontstonden, eruitzagen en hoe deze werden gebruikt. Hoewel het badhuis in Heerlen een bescheiden versie was van de thermen die Rome en andere grote plaatsen stond, voldeed de plattegrond aan alles wat je van thermen mocht verwachten. ‘De Romeinse badhuizen bestonden uit een kleedruimte, waarna je via de koudwaterruimte en de lauwwaterruimte in de heetwaterruimte kwam. Vervolgens legde je dezelfde route af in omgekeerde richting, al werd er ook wel afgeweken van dit uitgebreide schema.’ Het hoofdgebouw is in één keer gebouwd, en dat gebeurde al in de eerste eeuw van de jaartelling, tussen 63 en 73. Dat is vroeger dan lang is aangenomen. De datering is dus een belangrijk resultaat van het onderzoek.

Denkwerk voor archeologen
Ook de uitbreidingen, aanpassingen en verbouwingen beschrijft Jeneson op zorgvuldige wijze. Mooi is dat zij de lezer vertelt over dilemma’s en denkwerk van de archeologen. "Het tijdstip van het badhuis is een stuk lastiger te bepalen dan de bouw. Dat komt vooral doordat de vorm van de uitbreiding zelf weinig bijzonderheden bevat die op een bepaalde periode wijzen." Nog in de laat-Romeinse tijd vonden grote veranderingen plaats, zoals de vervanging van het verwarmingssysteem van lucht en water, het hart van de thermen. Al deze verbouwingen tonen aan dat er nog gretig gebruikgemaakt werd van het badhuis tot het einde van de Romeinse tijd.

Boek als warm bad
Het Romeinse badhuis van Heerlen past in het groeiende rijtje boeken over Romeins Nederland die uitgeverij Matrijs heeft gepubliceerd. Eerder waren dat onder meer Romeinen langs Rijn en Noordzee en Grens van het Romeinse Rijk. Kenmerkend zijn het grote-formaat van de uitgaven waardoor de vele afbeeldingen goed tot hun recht komen; de toegankelijkheid van de tekst waaruit blijkt dat de auteurs hun doelgroep goed voor ogen hebben en de uiterst schappelijke prijs. In een tijd dat alles duurder wordt, heb je hier een prachtig fullcolourboek in handen voor maar € 17,95. Als je nieuwe wetenschappelijke inzichten bij een groot publiek onder de aandacht wilt brengen, is het krachtig als een uitgave op alle vlakken aantrekkelijk is, ook qua prijs. Dat geldt zeker voor Het Romeinse badhuis in Heerlen.

 Karen Jeneson

Het Romeinse badhuis van Heerlen
UItgeverij Matrijs
Utrecht 2023
108 pagina's
ISBN 978 90 5345 599 9
€ 17,95

Een YouTube-impressie van het Thermenmuseum: