Geschiedenis.nl

Want je komt er wel nieuwsgierig vandaan. Vooral naar de levens van de mensen die het park en het museum mogelijk hebben gemaakt: Anton Kröller en Helene Mülller.

Na vele jaren was ik weer lid geworden van de bibliotheek. En daardoor kon ik de biografieën lenen en lezen die Ariëtte Dekker (over Anton Kröller) en Eva Rovers (over Helene Mülller) over de twee erflaters hebben geschreven. Want het is alweer een tijdje geleden dat ze in de winkel lagen.

Het zijn geweldige boeken die inzicht geven in de persoonlijkheid van de geportretteerden maar daarnaast ook een tijdsbeeld schetsen. Helene was inhoudelijk verantwoordelijk voor de kunstverzameling maar leunde daarbij zwaar op de kennis en de smaak van H. P. (Henk) Bremmer, een Haagse kunstpaus die cursussen gaf aan vermogende liefhebbers van de schone kunsten. Ook fungeerde hij als makelaar bij de aankoop van kustwerken. De indrukwekkende Van Gogh-verzameling in het museum is dan ook vooral aan Bremmer te danken.

Ondanks al haar rijkdom en haar status als kunstverzamelaar was Helene niet bepaald een vrolijke dame. Enorm ambitieus en afkerig van alles wat ‘gewoon’ was. Het moest vooral om Het Hogere gaan. Teleurgesteld in de capaciteiten en de kunstzinnige aanleg van haar eigen kinderen richtte ze haar aandacht en (platonische?) liefde op een leeftijdsgenoot en schoolkameraad van haar oudste zoons, Sam Van Deventer. Hun correspondentie is bewaard gebleven en dat is een goudmijn voor een biograaf. Ook Anton beschouwde Sam als een zoon en gaf hem zakelijk veel verantwoordelijkheid. Sam reisde heel de wereld rond vooral om branden te blussen die Anton met zijn risicovolle investeringen in mijnen, infrastructuur, onroerend goed en rederijen had veroorzaakt.

Dochter Helene, zoons Anton (Toon), Wim en Bob werden voortdurend gewogen en altijd veel te licht bevonden. Hun ouders streefden naar het allerhoogste en hun vaderhart en moederhart bleef gesloten voor hun kinderen. Die waren niet goed genoeg en telden niet mee.

Anton dacht zakelijk mega-groot en daardoor had hij ook enorme bedragen nodig. Tot aan het midden van de jaren 1920 kon hij steeds financiele trucs uithalen waardoor de zwakte van zijn ondernemingen verborgen bleven voor investeeerders en het grote publiek. In de jaren 1930 werd hij gedwongen zijn bedrijven te (laten) saneren en uiteindelijk was er nog maar een manier om het landgoed op de Veluwe en de collectie van Helene veilig te stellen: overdracht aan de staat der Nederlanden.

Ik vind de biografie van Helene toegankelijker dan die van Anton maar dat heeft mogelijk te maken met de ingewikkelde zakelijke constructies die Anton bedacht om aan geld te komen van banken en institutionele en particuliere beleggers. Dekker probeert dat allemaal in kaart te brengen en dat hoort natuurlijk ook (het is een proefschrift) maar daardoor wordt het verhaal wel wat langdradig en technisch. Bijzonder (want het is een proefschrift) zijn de opmerkingen van Dekker waarmee ze suggereert dat Anton zijn zakelijke tegenstanders liet liquideren. Inderdaad geeft ze een aardig rijtje van personen die hem in de wielen reden en plotseling van het toneel verdwenen. Maar is dat genoeg?

Bijna 1500 pagina’s over het zakelijk leven en het kunstleven tussen 1870 en 1945 toegespitst op de levens van Anton Kröller en Helene Mülller. Prachtig!

Eva Rovers
Helene Kröller-Müller (1869-1939). De Eeuwigheid verzameld.
ISBN :9789035138896
Prometheus
Paperback
608 pagina's
2012

Ariëtte Dekker
Anton Kröller (1862-1941). Leven op krediet.
Hardcover
825 pagina's
Prometheus
ISBN 9789035143579
2015