Geschiedenis.nl

_{Van links naar rechts: Hanfstaengl , Hitler, Göring in 1932 (Bron: Wikipedia/Bundesarchiv)}

Wat ging er om in het hoofd van Adolf Hitler? Hoe zagen de mensen in zijn directe omgeving hem? Ook president Franklin D. Roosevelt was nieuwsgierig. Hitlers pianist, Ernst Hanfstaengl kon zijn vragen beantwoorden. Peter Conradi schreef er een roman over.

 

Conradi las in 2001 in ‘The Boston Globe’ voor het eerst het verhaal van Hitlers pianist. Hij besloot meer onderzoek te verrichten naar deze tot dusverre nagenoeg onbekende persoon. Conradi schreef een roman met de toepasselijke titel Hitlers Pianist aan de hand van gedeclassificeerde documenten, interviews met overlevenden van de familie Hanfstaengl en geschriften van de hoofdpersoon zelf. Hangstaefl werd ook wel ‘Putzi’ (kereltje of lulletje) genoemd. Tegelijkertijd beschrijft het de geschiedenis en oorsprong van het nazisme uitvoerig, een periode die Putzi van dichtbij meemaakte. 

 

Putzi behoorde tot een vooraanstaande Beierse familie, welbekend in de kunstwereld. Hij had aan Harvard gestudeerd en had enkele jaren in New York gewerkt. Zijn contacten in het buitenland waren opperbest, zo behoorde Franklin D. Roosevelt tot zijn kennissenkring. 
 

Hitler en Putzi ontmoeten elkaar voor het eerst in november 1922. De Duitse Republiek van Weimar bezwijkt bijna onder de lasten van hyperinflatie en ontevredenheid over de herstelbetalingen. Hij ziet Hitler tijdens een optreden in een bar en Putzi is bijna direct overtuigd. Het extreme nationaalsocialisme lijkt de beste manier om Duitsland uit de crisis te halen. Hoewel sommige ideeen absurd zijn, zijn ze ook aantrekkelijk en hij wil er graag in geloven. Putzi vindt in hem "een zeker kosmopolitisch element, de flair van de Donau, die rijkere Duitse horizon die ik had gezien toen ik in veeltalig Wenen studeerde".  Putzi ziet in Hitler een nieuwe Theodore Roosevelt. En Putzi wil er graag bij zijn als de ster van Hitler stijgt.

 

Niet alleen is Putzi van Hitler gecharmeerd, Putzi is Hitler’s graag geziene gast. Dankzij Putzi wordt hij geintroduceerd in de goede kringen van München. Hij doet zeer zijn best om Hitler aan de wereld te verkopen. Daarbij was Putzi de pianist van Hitler. Hij speelde alles wat Hitler graag wilde horen. Ze groeiden steeds verder naar elkaar toe, wat ertoe leidt dat Putzi Hitler zelfs in slaap sust met zijn pianospel. Zijn zoon Egon noemt Hitler oom Dolf. Putzi vertelt later dat hij denkt dat de muziek Hitler scheidde van de rest van de wereld. Het ontspant hem en zorgt ervoor dat hij in de juiste modus komt voor optredens. 

 

In 1930 wordt Putzi naast hofminstreel en goede vriend ook perschef voor het buitenland. Maar Putzi heeft ook te maken met de grillen van Hitler. Wanneer hij in 1932 een ontmoeting weet te regelen met Churchill komt Hitler niet opdagen. En naarmate het regime radicaliseert, staat Putzi steeds meer aan de zijlijn. Hij botst regelmatig met Goebbels, de chef Propaganda. Putzi is het lang niet eens met alles van het extreme nationaalsocialisme. Zo is hij er zeer trots op dat in zijn kantoor geen Hitlergroet wordt gebracht en heeft hij zijn twijfels over het antisemitisme, de Gestapo en de concentratiekampen. Hij hoopt dat als de situatie normaliseert, ook deze uitwassen zullen verdwijnen. Deze ideeen worden niet gewaardeerd door Hitler en consorten en Putzi raakt steeds verder verwijderd van de kleine kring rondom de grote leider.

Als Putzi voor een reünie teruggaat naar Harvard, heeft Hitler een ontmoeting met Mussolini. Een ontmoeting, die door Putzi is geregeld, maar Hitler in eerste instantie oninteressant vindt. Eenmaal terug verwijt hij Putzi dat hij er niet bij was maar naar Amerika is gegaan. De problemen tussen Hitler en Putzi worden steeds groter. Uiteindelijk spreken zij niet meer met elkaar. 

In 1937 krijgt Putzi de schrik van zijn leven. Hij wordt opgehaald om op geheime missie naar Spanje te gaan. Als hij alleen plaatsneemt in het vliegtuig groeit zijn argwaan. De piloot weet hem te vertellen dat het de bedoeling is dat hij met een parachute achter de frontlinie zal landen in Spanje. Het zweet breekt hem aan alle kanten uit; zou Hitler hem echt op deze manier willen laten verdwijnen?

Het komt niet zover; het vliegtuig heeft te kampen met technische mankementen en moet een tussenlanding maken waardoor Putzi weet te vluchten richting Zurich. Putzi is er heilig van overtuigd dat er sprake is van een moordaanslag. Hij wil graag terug naar Duitsland, maar kan dit niet zonder een persoonlijk excuus van Hitler te hebben ontvangen. In Zurich sluit hij een contract om 5.000 woorden te schrijven over Hitler. In Duitsland wordt men enigszins nerveus: wat als deze man alles wat hij weet met de Geallieerden zal gaan delen? Tot een boek met die verhalen komt het niet, de oorlog is een feit. 

Putzi vertrekt naar Engeland, maar eenmaal daar aangekomen, wordt hij als potentiele vijand geinterneerd in een kamp. Na een tijd tussen zowel joden als nazi’s te hebben geleefd, wordt hij overgeplaatst naar Canada van waar hij in 1942 contact weet te leggen met zijn oude kennis Franklin D. Roosevelt. Hij mag naar Virginia. Hier begint Putzi zijn kennis van Duitsland en Hitler te delen met de Amerikanen, het zogenaamde ‘S-Project’. Hij analyseert de toespraken op de radio en begint met schrijven. Hij mag niet naar buiten; dit project is immers absoluut geheim. Hij leest veel kranten en schrijft gedetailleerde rapporten over Hitler en andere nazi’s. Voor Conradi staat buiten kijf dat het te maken heeft met Roosevelt’s persoonlijk fascinatie voor Hitler. 

Putzi werd na de oorlog nog altijd gezien als nazi en de vijand, maar uiteindelijk is zijn naam gezuiverd. Putzi stierf op 88-jarige leeftijd in 1975. Zijn zoon Egon schreef een biografie over het leven van zijn vader, maar die is nooit uitgegeven

Hitlers pianist is een roman, een biografie van Ernst Hanfstaengl en een inkijkje in de geschiedenis van het nazisme en de persoon Hitler. Hij wist als een van de weinigen wat de Führer werkelijk beroerde.  

 

Conradi geeft in zijn verhaal de jaren twintig en dertig veel aandacht. Zo komen de Hitler Putsch (1923) en de Nacht van de Lange Messen (1934) uitgebreid aan de orde. Ook worden veel anekdotes en persoonlijke details verteld. Zo deed Hitler suiker in zijn glas met de beste Beierse wijn tijdens een etentje waar Putzi voor had gezorgd. Putzi vermoedde dat de gewelddadige gemoedswisselingen van Hitler werden veroorzaakt door het gebrek aan vrouwelijke aandacht. De Fuhrer was doodsbang om naakt gezien te worden. Het is een van de weinige details uit het privéleven van Hitler die we kennen. 

 

Daarbij is de houding van Putzi ten opzichte van het extreme nationaalsocialisme erg interessant en dan met name betreft jodenvervolging en de concentratiekampen. Hij moet er helemaal niets van hebben en hoopt dat het snel zal matigen als de macht eenmaal geconsolideerd is.  

 

Toen ik het boek voor het eerst opensloeg verwachtte ik eigenlijk dat ik veel zou kunnen lezen over de verrader Putzi en wat hij allemaal wel niet had kunnen doen om de Geallieerden te helpen bij hun strijd tegen Hitler. Conradi vraagt zich echter in het boek af in hoeverre Putzi het verschil heeft kunnen maken. Welke betekenis heeft dit inlichtingenwerk voor de Amerikanen gehad? Welk operationeel nut heeft het gehad? Dat is moeilijk te bepalen.

Hitlers Pianist is in ieder geval een verrassend kijkje in de keuken van het nationaalsocialisme en een boeiende roman om deze zomer te lezen.