Geschiedenis.nl

De Dertigjarige Oorlog is in Nederland niet zo'n bekende periode, terwijl er veel is gebeurd wat grote gevolgen heeft gehad voor de kaart van Europa. Docenten geschiedenis zouden ook over deze oorlog moeten vertellen als ze "onze" Tachtigjarige Oorlog (de Opstand) behandelen in hun lessen. Daarom is het belangrijk dat de Zweedse hoogleraar geschiedenis Dick Harrison aan de universiteit van Lund hierover nu uitgebreid heeft gepubliceerd. En in zijn boek behandelt hij de Opstand terecht als deel van de Dertigjarige Oorlog.

Vier hoge politici waren op 23 mei 1618 in overleg in het kasteel van Praag, dat boven op de heuvel van de stad ligt, toen de deur openvloog en woedende protestantse mannen binnenstormden. De vier katholieke regeringsfunctionarissen, die in dienst van keizer Matthias II waren, werden bedreigd. Twee van hen konden ontkomen; de andere twee met hun secretaris werden zonder pardon met het hoofd naar voren uit het venster gegooid.

Wonderbaarlijk genoeg overleefden de mannen de val van zeventien meter. Volgens de katholieke versie van de gebeurtenissen brak de Maagd Maria hun smak met haar mantel. De protestantse verklaring was, dat de drie katholieke politici op een berg afval waren terechtgekomen. Iets waarschijnlijker is dat de snelheid van hun val werd afgeremd door de muur die onder het venster schuin afliep. En misschien ging het wel om een ander raam. Er zijn ooggetuigenverslagen, aldus de auteur, maar hun verklaringen moeten we met een korreltje zout nemen.

Dit was het startsein voor een oorlog die heel Europa ging omvatten en dertig jaar zou duren. De auteur zegt er dit over:
De Dertigjarige Oorlog was meer dan een Duitse burgeroorlog en een oorlog om het Europese machtsevenwicht. Het was in feite een wereldoorlog, het eerste gewapende conflict dat deze benaming serieus verdient. De oorlog viel samen met de eerste grote botsingen tussen de jonge Europese koloniale machten in andere wateren met als gevolg dat afgelegen gebieden werden meegetrokken in het conflict. Zo bezien was de Dertigjarige Oorlog een historisch keerpunt.

Is de aanduiding "wereldoorlog" hier wel juist gebruikt? De soldaten vochten allen in dienst van Europese machthebbers. Dat de plaats waar de gevechten plaats vonden in Brazilië of Ceylon lag, is eigenlijk niet zo relevant. Ik houd het op een grote Europese oorlog.

De oorlog begin weliswaar als een godsdienstconflict, maar - net als de Tachtigjarige Oorlog - waren de andere drijfveren om te vechten belangrijker: het ging om de macht in Europa. De Habsburgse en Spaanse monarchieën tegen de Duitse vorsten, geholpen door Zweden en wat later de Fransen. Het werd een vreselijke tijd, vooral voor de burgers en de boeren, die zowel van hun eigen soldaten als van de vijand te vrezen hadden. De steden werden keer op keer geplunderd en de bewoners kregen te maken met marteling, verkrachting, moord, diefstal van huisraad, voedsel en brandstof. Dit alles leidde weer tot enorme hongersnood met ziektes, hongersnood en zelfs kannibalisme. De auteur schat dat in sommige gebieden in Bohemen wel 50% van de bevolking stierf en totaal in Duitsland zo'n 5 miljoen burgers door geweld omkwamen.

In het boek worden veel veldslagen en belegeringen beschreven. Daardoor is het is voor de lezer toch wel moeilijk om de grote lijn vast te houden. De boeiendste verhalen gaan over de personen die een dagboek hebben bijgehouden zoals de huurling Peter Hagendorf. Hoewel hij de oorlog overleefde, lees je steeds dat zijn pas geboren en meetrekkende kinderen de ellende niet doorstonden. Je leest hier over de andere kant van de plunderingen: de soldaten die er van moesten leven. Ook andere figuranten, zoals een non, priester, dominee en een burgemeester komen aan het woord.

Het boek bevat hier en daar grijze en middenin wat kleurenafbeeldingen, waaronder een kaart van het Heilige Roomse Rijk met bijna onleesbare namen. Jammer, dat had beter gekund. Een overzichtskaart van de conflicten buiten Europa ontbreekt. Deze had de ondertitel van het boek ("wereldoorlog") kunnen verduidelijken. Ook mis ik een overzicht van de strijdende partijen, zoals Wikipedia die wel geeft, aangevuld met de belangrijkste staatshoofden en legeraanvoerders. In een gecompliceerd conflict als deze oorlog uiterst nuttig om het overzicht te houden.

Het laatste hoofdstuk ("Balans van een oorlog") is aan de magere kant. Van hoogleraar Harrison had ik daar meer verwacht. In twaalf bladzijden kan je geen goede conclusies trekken en dertig jaar samenvatten als je ook nog aangeeft dat deze oorlog zo belangrijk voor Europa geweest is. En gevolgen had tot aan de Eerste Wereldoorlog!

Samenvattend: een compleet boek over de gebeurtenissen in dertig jaar oorlog, veel wapengekletter, veel persoonlijke verhalen. Maar door de vele gebeurtenissen raakt de lezer makkelijk de "rode draad" kwijt.

De Dertigjarige Oorlog. De allereerste wereldoorlog 1618-1648
Dick Harrison
Omniboek
Hardcover
668 blz
€ 39,95
ISBN 9789401911184