Geschiedenis.nl

Het boek wordt aangekondigd als een virtuoze roman over de betekenis van familiebanden voor de vorming van een eigen identiteit.

'Viktor' gaat over de rechtenstudente Geertje van den Berg, die haar verhaal vertelt in de ik-vorm midden in de jaren negentig van de vorige eeuw. Maar centraal staat het leven van Viktor Rosenbaum, haar achteroom. Zijn verhaal wordt in de hij-vorm verteld, waardoor wat afstand wordt genomen van zijn leven. Episodes uit beide levens komen steeds in wisselende hoofdstukken aan de orde. Beide verhaallijnen lopen naar elkaar toe, omdat Geertje op zoek gaat naar haar Joodse identiteit en daardoor gefascineerd wordt door het verborgen leven van Viktor. Volgens de familieverhalen wilde hij niet deugen, was hij een rokkenjager en maakte zijn studies niet af. De jonge jaren van Viktor bracht hij door in Wenen rond 1914. Toen de nazi’s bij de Anschluss in 1938 in Oostenrijk de macht overnamen, speelde Viktor een heldenrol. Judiths familie wil nauwelijks over Viktor praten. Zij moet stiekem in het familiearchief op zolder van haar oma duiken om achter de waarheid te komen.

Geertje is van moederskant van Joodse afkomst, maar haar familie houdt zich niet meer aan de joodse tradities. Zij rebelleert en gaat zich Judith noemen. Ook sluit zij zich aan bij Nederlandse-Israëlitische Gemeente in Nijmegen, al kost het wel wat moeite om aan te tonen dat ze echt van Joodse afkomst is.  “U bent Joods als uw moeder halachisch Joods is”, krijgt ze te horen. En met de geboorteakte van haar moeder is geknoeid.

Als in de roman de twee verhaallijnen bij elkaar komen, en het familiegeheim opgelost wordt, is dat een onverwachte en verrassende wending in het verhaal. Ik zal dit niet verraden...

Namenspel
Judith Fanto heeft in haar roman veel informatie verborgen. Zo is de betekenis van Judith 'Joodse vrouw' en Viktor betekent 'overwinnaar'. Een vriend van Judith heet Lex en dat betekent 'de wet'. Heel passend bij een rechtenstudent. Opmerkelijk is ook dat Viktor in de opdracht in het begin van het boek anders geschreven wordt: ter eervolle nagedachtenis van Victor S.  Zou Fanto daarmee bedoelen dat de Viktor uit de roman, niet dezelfde is als haar oudoom. Of is het een typefout?

De moeder van Judith heet Paulina, afgeleid van Paulus, de apostel die zich tot het christendom bekeerde. De Jodin Paulina is dan ook getrouwd met een katholiek, de vader van Judith.

De hoofdpersoon Geertje verandert haar naam in Judith, omdat ze ervoor uit wil komen dat ze een Jodin is. Ze motiveert dat in haar Verzoekschrift tot Naamswijziging als volgt: Letters zijn symbolen en alleen daarom al heeft elke naam zijn eigen lading. De essentie van ieder wezen komt in die lading tot uitdrukking. Niet voor niets noemen de Joden hun God Hasjem: De Naam. Het is van belang dat je naam de juiste lading draagt, want je leven vangt aan zodra je naam hardop wordt uitgesproken. Vanaf dat moment is een koerswijzing uitsluitend nog mogelijk door een naamswijziging.

Mahler
De componist Mahler is prominent in het boek aanwezig. De families in de twee vertellijnen zijn dol op zijn muziek. De voorouders van Judith hadden bij Mahler om de hoek gewoond. Zo wist Judith dat het zusje van haar grootvader geboren was op de avond waarop Mahlers Tweede Symfonie in de Wiener Musik Verein werd opgevoerd. En dat een ander familielid getrouwd was op de dag dat Mahler zijn Vijfde voltooide. Wanneer Judith een bezoek brengt aan de ouders van haar vriend Thomas draait de vader muziek van Mahler en Mahlers muziek wordt ook opgezet als Judith Thomas aan haar grootouders komt voorstellen. Judith glipt bij dat bezoek naar zolder om snel wat te zoeken in het familiearchief. Wanneer ze weer de woonkamer wil binnengaan, klinken de laatste tonen van de Auferstehung het vertrek. Dat betekent dat ze ten minste 90 minuten op zolder is geweest. Niet zo logisch. De muziek van Mahler, ook een Jood, zit vol symboliek. Behalve een verwijzing naar de dood komt dat niet zo goed uit de verf in het boek.

Auschwitz
Judith is op zoek naar haar Joodse identiteit en daar hoort een bezoek aan het vernietigingskamp Auschwitz bij, vindt ze. Ze vraagt aan een nabestaande of er veel veranderd is. De man dacht lang na. De stilte, zei hij uiteindelijk. Nooit hoor ik er en vogel fluiten, een blad ritselen, een bij horen zoemen. In Auschwitz zweeg de natuur als het graf. De schrijfster sluit het toch wel korte hoofdstuk over deze reis af met de indrukwekkende tekst: "Hoewel het regende, klapte ik mijn paraplu in. Ik wilde koud worden tot op mijn botten."

Historische achtergrond
De jaren 90, waarin Geertje (Judith) in het verhaal leeft, wordt goed weergegeven. De auteur put ongetwijfeld uit haar ervaring: De losse manier van leven en studeren. Viktor, het zwarte schaap van de familie, leeft er schijnbaar op los in Wenen totdat in 1938 de Nazi’s het leven van Joden onleefbaar maken. Dat de familie van Viktor kan ontsnappen, is een wonder, want we lezen in het boek dat de bureaucratie voor Joden die het land willen verlaten, ongenadig is. De naweeën van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zijn voelbaar in de tweede en wellicht ook in de derde generatie.

Judith Fanto
Is de auteur de Judith uit het boek? Ik weet het niet. Op de kaft wordt vermeld dat Viktor echt heeft bestaan. Fanto werd geboren in 1965 en is jurist en publicist. Ze heet eigenlijk Geertruide van den Heuvel en haar levenspartner heet Thomas, net als in het boek. Het heeft er dus wel de schijn van dat ze haar familiegeschiedenis beschrijft. Viktor is haar debuutroman.

Stijl
Fanto heeft een schilderachtige manier van schrijven met originele vergelijkingen. Ze zet de karakters van haar familie en van de Judith uit het boek duidelijk en overtuigend neer. De lezer voelt zich in Wenen opgenomen in de familie.  Maar datzelfde gevoel heeft hij ook in de jaren 90 in Nederland. De verhaallijnen lopen naar een climax, het onwaarschijnlijke familiegeheim. Wie was Viktor werkelijk en is het terecht dat Geertje zich 'omvormt' tot een Jodin? Op die vragen krijgt de lezer antwoord, al vind ik de dubbele climax aan het eind van het boek wat overtrokken. Dat had beter gekund.  Het boek zit vol met symbolen. Wellicht ook iets te veel van het goede. De epiloog waarmee het boek afsluit is indrukwekkend. (vernietigingskamp Maly Trostenets, 1942).  Achterin staat nog een verklarende woordenlijst met veel joodse woorden en gebruiken en een stamboom van de familie.

Viktor
Judith Fanto
Ambo / anthos uitgevers
Maart 2020
Hardcover
307 blz
€ 24,99
ISBN 9789026350764